همسایگی تپه تاریخی حاجی خان با پتروشیمی ابن سینا ، یادگاری مادها در آستانه نابودی! - مجله آزات وب

گروه دانشگاه خبرنگاران، حنانه جانمحمدی؛ * ایران به عنوان یکی از کهن ترین کشور های جهان، مجموعه ای از مهم ترین و ارزشمندترین بنا ها و آثار باستانی را داراست که در صورت اندکی توجه و همت متصدیان میراث فرهنگی می تواند یکی از مقاصد گردشگری مسافرانی از نقاط مختلف جهان باشد. از شمال تا جنوب گرفته تا غرب به شرق، کشورمان سرشار از بنا هایی است که کاوشگران قدرت تشخیص سن واقعی آن را ندارند. با این حال درآمد ایران از راه گردشگری بسیار ناچیزتر از میزان ظرفیت آن است. همچنین بی رحمی های ارگان ها و نهاد هایی که به نحوی با این آثار روبرو شدند، خود دلیلی به نابودی آن ها در گذر زمان است.

استان همدان که همگی آن را با نام پایتخت تاریخ و تمدن می شناسند، یکی از مقاصد مهم گردشگری در ایران است. استانی که زمانی پایتخت امپراتوری های بزرگ هخامنشی بوده و اسرار نهفته و پنهانی را همچنان در اعماق سینه خود محفوظ دارند. تپه حاجی خان هم یکی از نقاط با قدمت استان همدان است که به دوران پیش از اسلام و حکومت ماد ها بر می شود. این تپه هم اکنون در شهرستان فامنین قرار گرفته است و در سال 87 به همت کاوشگران به ثبت ملی رسیده است.

با وجود پرده برداری از قسمت هایی از تمدن بزرگ و ناشناخته مادها، در سال 90 پتروشیمی ابن سینا در فامنین راه اندازی شد و مسئولین امر با بی توجهی به مکان یابی درست، اقدام به ساخت پتروشیمی در این شهرستان کردند. زمین این منطقه واگذار شد و معبد حاجی خان مورد غفلت قرار گرفت؛ تا اینکه در سال 96 پروژه کاوش نجات بخشی حاجی خان در دستور کار باستان شناسان قرار گرفت.

برای پیگیری هرچه بهتر این موضوع با اسماعیل همتی، مسئول تیم کاوش تپه باستانی حاجی خان و یکی از اعضای هیات علمی دانشگاه بوعلی سینا و رحمانی، مسئول بخش باستان شناسی میراث فرهنگی استان همدان به مصاحبه نشستیم.

همتی می گوید: با کاوش های اجرا شده از سمت تیم تحقیقاتی، تپه حاجی خان یا به طور دقیق تر بگویم معبد حاجی خان را پیدا کردیم. باتوجه به کاوش ها 50 سال پیش معبد شناسایی شده بود، ولی اثری از بحث نیایشگاهی و عبادتگاهی دیده نشد. بسیاری از کارشناسان، این معماری را برگرفته از الگو های غیر ایرانی می دانستند. تا اینکه بعد از 50 سال ما به همراه تیمی از باستان شناسان ایرانی در محوطه حاجی خان مستقر شدیم و پیروز به کشف معبدی تاریخی شدیم و معین شد که این معبد بخشی از سنت معماری ایران باستان ما را نشان می دهد.

عضو هیات علمی دانشگاه بوعلی سینا ادامه می دهد: این معماری از نظر تاریخی و ابعاد از معبد مرکزی نوشیجان که سالیان گذشته کشف شد، بزرگ تر است که این نشان از جایگاه خاص آن در ایران باستان است. شواهد نشان می دهد که الگوی این معماری ریشه در الگو های سنت های باستانی دارد. تقریبا می توانیم بگوییم که قدیمی ترین معبد تاریخی ایران، معبد حاجی خان است، چرا که دوره ماد ها قدیمی ترین دوره تاریخی ایران است و این معبد به آن زمان بر می شود. الگوی معماری این معبد وارد معماری ساسانیان و سپس مساجد اسلامی هم می شود؛ الگو های چلیپایی شکلی که منبع گنبدخانه های اسلامی است.

سرپرست تیم نجات بخشی تپه حاجی خان تاکید می کند: بخشی از فرهنگ و هویت ماد در استان همدان قابل شناسایی است. ما در کنار این معبد یک محوطه استخراجی دیگری داریم که احتمالا حاکمیتی است و در کنار این نیایشگاه واقع شده که تا به حال چنین چیزی در ایران دیده نشده است. نکته حائز اهمیت دیگر، کشف یک کوره سفال در فاصله 300 متری منطقه حاجی خان است که به قدمت سفال در استان همدان صحه می گذارد.

وی با اشاره به بی توجهی مسئولین میراث فرهنگی به اهمیت این منطقه می گوید: متاسفانه از سال 96 که کاوش ها به پایان رسیده، هیچ گونه پوششی برای معبد در نظر گرفته نشده است. بزرگترین خطری که این منطقه را تهدید می کند، قرار دریافت آن در معرض باد و باران بوده که می تواند آن را به نابودی برساند. میراث فرهنگی استان همدان به دلیل محدودیت های مالی توانایی ساخت سوله برای معبد حاجی خان را ندارد و متاسفانه پژوهشگاه میراث فرهنگی و سازمان میراث فرهنگی هم حمایتی از این مسئله نمی کند.

همتی با اشاره به فعالیت های پتروشیمی در جوار محل کاوش باستان شاسان ادامه می دهد: اگر فعالیت های پتروشیمی آغاز بشود، قسمت اصلی کار آن ها به محل کاوش یعنی معبد مربوط می شود. متاسفانه عدم تعریف عرصه و حریم برای این بنا نیز، خود گواهی به بروز مسائل متعدد است. ما به طور دقیق نمی دانیم که طول این آثار تا به کجا ادامه دارد و ممکن است عملکرد پتروشیمی، بخش بزرگی از هویت تاریخی ایران را به نابودی و چالش بکشاند.

ردیف بودجه از تهران برای رسیدگی به تپه حاجی خان در گرفته شده

رحمانی، مسئول بخش باستان شناسی سازمان میراث فرهنگی همدان می گوید: ردیف بودجه از سمت تهران برای پروژه حفاظت از تپه حاجی خان در نظر گرفته شده تا بتوانیم بخشی از آن را برای حفاظت هرچه بهتر از این مجموعه به کار ببریم. امیدواریم که ظرف چند روز آینده با ابلاغ این اعتبار ، ساخت سوله یا سایه بان را آغاز کنیم.

رحمانی ادامه می دهد: اگر به حریم منظری تپه حاجی خان در محوطه پتروشیمی ابن سینا آسیبی وارد شده باشد، این موضوع موجب مسائلی بر سر ثبت جهانی تپه حاجی خان خواهد شد. موضوع ثبت جهانی آن محدوده در حال حاضر برایمان مطرح نیست. اکنون موضوعی را برای ثبت جهانی در پیش گرفته ایم که نیاز دارد تا چند سال روی آن کار شده و این موضوع وارد بحث ثبت زنجیره ای معابد می شود. تا به امروز تنها در یک مرحله به این پروژه اعتبار تزریق شده که آن هم برای کاوش های اولیه به کار گرفته شد.

مسئول واحد باستان شناسی میراث فرهنگی همدان تاکید می کند: برای ادامه کار کاوش و دیگر فصل های این محوطه تاریخی به ویژه معین شدن عرصه و حریم آن، اعتباراتی نداشتیم تا بتوانیم مطالعات میدانی آن را به انجام برسانیم.

شواهد حاکیست هنوز دستوری از سمت سازمان میراث فرهنگی برای معبد حاجی خان ابلاغ نشده و ماجرای فعالیت های پتروشیمی ابن سینا هم باعث تشدید نگرانی ها شده است. استان همدان با قدمتی چند هزار ساله می تواند نشان و گواه زیبایی از فرهنگ دیرینه ایرانیان داشته باشد که نیازمند توجه ویژه مسئولین مربوطه است. با توجه به اینکه تپه حاجی خان از معبد مرکزی تپه نوشیجان بزرگ تر است، میزان اعتبار برای حراست از آن نیز بیشتر خواهد بود.