ورق زدن شناسنامه اولین کوره آجرپزی تهران و نمونه آلمانی اش ، ساختن دودکش های 60متری دل شیر می خواست (تور آلمان)
به گزارش مجله آزات وب، دولتخواه و اسماعیل آباد، محله های میزبان کوره پزخانه منطقه19، در گذشته بیش از 30کوره آجرپزی فعال داشتند. در گذر زمان، با غیرفعال شدن بسیاری از کوره ها، از 15سال پیش، بخش زیادی از کوره های این منطقه هم تخریب و به خانه های مسکونی و تجاری تبدیل شدند، اما 10 تای آنها غیرفعال و خاموش برجای مانده اند.
با تور آلمان از دیدنی ترین کشور اروپایی بازدید کنید و از شهرهای برلین، هانوفرو، فرانکفورت و مونیخ آلمان دیدن کنید.
خبرنگاران - زهرا بلندی: دیگر آتش درونشان زبانه نمی کشد تا خشت خام را بپزد، اما دودکش های بلندبالای آجری شان از بزرگراه شقایق و حتی خیابان های موازی آن هم به چشم می خورند. 60متری
قصه های خواندنی تهران را اینجا ببینید
هرچند طی سال های اخیر با شکل گیری برخی آسیب ها در حوالی این کوره های خاموش، دیدنشان دیگر اغلب ما را یاد فقر و آسیب های اجتماعی می اندازد، اما از سویی تماشای عظمتشان، تصویر تازه و زیبایی در فکر حک می نماید. تصویری که به نظر می رسد تاریخچه ای در عقبه اش است؛ تاریخچه ای که شاید کمتر کسی درباره آن اطلاعات داشته باشد.
پخت آجر با زغال سنگ و نفت سیاه
مرتضی منبع چی، رئیس اتحادیه فخاران استان تهران، اینجا را هم مانند همه کوره های فعال و غیرفعالی که روزگاری در تهران رونق داشتند می شناسد: اولین کوره ای که در منطقه19 ساخته شد مربوط به سال 1335 است. فعالیت آنها در منطقه19 به یکباره صفر نشد؛ کم کم ارزش زمین ها بالا رفت. بعد هم مصالح جایگزین آمد و رکود و با ترقی زمین ها از حدود 10تا 15سال پیش فعالیت کوره ها در اینجا به طور کلی متوقف شد.
هم از تاریخچه اش حرف برای گفتن دارد و هم درباره شیوه ساخت بنا و سازوکار دودکش های مناره مانند: تا قبل از سال1310 کوره های ما سنتی بودند. آتش وسط بود و آجرها را گرد دورش می چیدند. این بود که آجرهای نزدیک آتش می پختند و ردیف های بیرون خام می ماندند. هنوز هم تعدادی از این کوره ها در اطراف کاشان و قم کار می نمایند. کوره های قدیم قبل از اینکه به سیستم گاز متصل شوند و از انرژی پاک استفاده نمایند ابتدا با ترکیب زغال سنگ و نفت سیاه کار می کردند. کارگرها از دریچه ها و حفره های کوچک سقف کوره، آتش را نگاه می کردند و به تجربه می دانستند وقت ریختن سوخت رسیده است یا نه. اگر وقتش بود سوخت را از طریق همان حفره ها به ترتیب می ریختند و دور می زدند و این کار 24ساعته انجام می شد. 2کارگر مخصوص ریختن سوخت بودند و 2کارگر مخصوص قاطی کردن زغال سنگ و نفت و آوردنشان با فرغون روی بام کوره. این نوع فراوری، آلودگی و دود زیادی را به منطقه تحمیل می کرد، ولی از سال55 به بعد، زمانی که سیستم گاز به وجود آمد، تمام کوره ها مجهز به لوله کشی گاز شدند.
10 کوره هوفمن؛ بازمانده های کوره پزخانه منطقه19
سال 1885 میلادی ساخت کوره های هوفمن از طریق شخصی آلمانی به همین نام آغاز شد. این مدل کوره ها وارداتی آلمان هستند و ابداع شخصی به نام هوفمن. نوع اولیه این کوره ها بیضی شکل بود و مساحت زیادی را اشغال می کرد، اما وقتی سال1300 به ایران و سپس دولتخواه و اسماعیل آباد هم آمد، شکل آن به دایره تبدیل شد. منبع چی از تمام جزئیات این کوره ها باخبر است: حدود 30کوره در منطقه19 فعال بود که در گذر زمان با غیرفعال شدن بسیاری از کوره ها از 15سال پیش، بخش زیادی از کوره های این منطقه هم تخریب و به خانه های مسکونی و تجاری تبدیل شدند، اما حدود 10مورد از آنها غیرفعال هنوز به جای مانده اند.
رئیس اتحادیه فخاران استان تهران درباره شیوه کار آنها می گوید: هر کوره حدود 26 قمیر داشت و هر قمیر دریچه هایی به نام درگاه. خشت ها از این درگاه ها در قمیر چیده می شد. بعد دهانه را گل می گرفتند و آتش را از سوراخ ها تعبیه شده روی سقف رها می کردند در این فضای بسته و مدور. فرق کوره های هوفمن با مدل سنتی این بود که در کوره های سنتی باید صبر می کردند تا خشت پخته، خنک و جمع گردد تا دوباره خشت خام بچینند، اما در مدل هوفمن کوره تمام وقت کار می کرد.
آثار باقیمانده از هنرمندان شیردل
انتهای دودکش ها طرح و شکلی خاص دارند. رئیس اتحادیه فخاران استان تهران حین صحبت درباره ساخت این بناها از هنر سازنده هایشان یاد می نماید: ساختن این کوره ها با این ارتفاع و به این صافی قطعاً کار راحتی نیست. معمار این نوع دودکش ها هم فن این کار را می دانست و هم دلِ شیر داشت. آن موقع جرثقیل وجود نداشت تا مصالح را بالا ببرد؛ طناب از طریق ای مانند قرقره وصل می شد و کسی که آنها را می ساخت در این کار تخصص داشت. اول زمین مربع شکل را می نمایدند برای پی و بنیاد و بعد دایره ای به قطر 2متر را آجرچینی می کردند. هر 30سانتی متری که رج روی رج می گذاشتند، میلگردی را خم می کردند و از داخل بدنه روی دیوار دودکش کار می گذاشتند به عنوان پله. بعد همینطور بالا می رفتند و هر 30سانتی متر پله ای دیگر تا برسند به ارتفاع 65متری و شعاع 40سانتی متری. هنوز هم این پله های میلگردی داخل دودکش ها هستند.
استدلال جالبی در پس دودکش ها نهفته است: 60 سال پیش کوره ها برق نداشت و هواکشی نبود تا روی کوره بگذارند و آتش را تخلیه نمایند. برای همین مجبور بودند دودکش بسازند و دودکش های کوچک هم نمی توانستند مانند هواکش عمل نمایند. باید در ارتفاع 50تا 60متر ساخته می شدند تا هوای خنک بیاید پایین و آتش داغ به سمت هوای آزاد و خنک داخل دودکش زبانه بکشد. با این جابه جایی هوا آتش حرکت می نماید و جلو می رود و آجرها زنجیروار می پزند. دود هم در فاصله خیلی بالا رها می گردد و در محیط اطراف کوره جمع نمی گردد.
2 کوره فعال در منطقه 18 و 20
در خاموشی کوره پزخانه های منطقه19 هنوز برخی کارگاه های آجرپزی در حدود 7-8 نقطه حاشیه ای مانند شهریار، حسن آباد فشافویه و ورامین تا قرچک و محمودآباد جاده خاوران و پاکدشت و شمس آباد جاده ساوه فعال هستند. منبع چی اعلام می نماید حدود 300نفر عضو صنف فخاران استان تهران هستند و یک گروه از این صنف در حال فراوری آجر فشاری(گری) هستند، گروهی آجر سفال تیغه فراوری می نمایند، برخی هم آجر نمای ساختمان می سازند: در محمودآباد جاده خاوران منطقه20 در گذشته حدود 37 کارخانه فعال بود که از این تعداد حدود 26 مورد از طریق شهرک های صنعتی خریداری شد و 11-12 کارخانه فعال مانده است. در شمس آباد منطقه18 هم حدود 22 کارخانه بود که از این تعداد الان حدود 6تا 7مورد فعال استو مابقی از بین رفته .
وقتی درباره حفظ نمای این کوره ها و ارزش تاریخی آنها سوال می کنیم، منبع چی می گوید: در برخی از منطقه ها به صورت نمونه چند کوره نگهداشته شده است. مثلاً در ابتدای شهریار یک کوره به جای مانده. در دولتخواه هم قرار بود یکی از کوره ها به صورت سمبلیک نگه داشته گردد، ولی برای حفظ آنها باید همکاری هایی با مالکان صورت بگیرد.
منبع: همشهری آنلاین