گزارش عملکرد پیشرفت فناوری نانوی ایران در سال 1398 منتشر شد - مجله آزات وب

به گزارش گروه فناوری خبرنگاران، کتاب گزارش عملکرد سند گسترش کاربرد فناوری نانو ایران در سال 1398 در راستای اطلاع رسانی اقدامات اجرا شده در راستای برنامه های سند گسترش کاربرد فناوری نانو مصوب هیئت وزیران و همچنین تشریح عملکرد ستاد توسعه فناوری نانو در سال 1398 در 5 فصل به شرح زیر منتشر شد:

فصل نخست: شرایط دستیابی به اهداف کلان پیشرفت فناوری نانو در ایران

در این فصل شرایط کشور در راستای 2 هدف کلان دستیابی به جایگاه مناسب در علم و فناوری نانو در بین کشورهای دنیا و کسب سهم مناسبی از بازار دنیای فناوری نانو بیان شده است.

جایگاه دنیای ایران در علم و فناوری نانو از طریق سه شاخص کلان ارزیابی می شود که به ترتیب به کمیت مقالات و کیفیت مقالات و تعداد اختراعات فناوری نانو می پردازند. در سال 2019 میلادی، 11096 مقاله مرتبط با فناوری نانو توسط محققان ایرانی در WoS نمایه شد که معادل 87/5 درصد از کل مقالات نانو منتشر شده در سال 2019 است. ایران با این سهم از انتشارات نانو در رتبه چهارم دنیا قرار گرفت. ایران از لحاظ سرانه مقاله نانو به جمعیت، در رتبه چهاردهم (سال 2018) و از لحاظ تعداد مقاله به ازای مقدار GDP بر اساس نرخ برابری قدرت پول (PPP)، در رتبه اول دنیا (سال 2017) قرار گرفته است. در بین دانشگاه های ایران، دانشگاه تهران با انتشار 930 مقاله نانو (8.3 درصد کل مقالات نانوی ایران در سال 2019) در رده اول قرار گرفته است. پس از آن به ترتیب دانشگاه تربیت مدرس (529 مقاله)، صنعتی امیرکبیر (492 مقاله)، دانشگاه صنعتی اصفهان (417 مقاله) و دانشگاه صنعتی شریف (412 مقاله) قرار دارند.

مجموعه تمامی واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی نیز حدود یک پنجم از کل مقالات نانوی ایران در سال گذشته را منتشر کرده است. در خصوص جایگاه دنیای ایران در کیفیت علم نانو نیز باید گفت سهم مقالات نانوی ایران که در مجلات Q1 منتشر شده اند به عنوان شاخصی از کیفیت انتشارات علمی در نظر گرفته می شود. مجلات Q1 مجلاتی هستند که بر اساس بانک اطلاعات مجلات علمی (JCR)Journal Citation Reports از نظر ضریب اثربخشی (Impact factor) جزو مجلات چارک اول به حساب می آیند. گرچه تعداد این مقالات در سال 2019 رشد کرده است ولی سهم آن ها از کل مقالات نانوی ایران در سال 2019 حدود 2 درصد نسبت به سال قبل کاهش یافته است. از نظر رتبه نیز ایران همچنان در رتبه هشتم قرار گرفته است. همچنین در شاخص h (نشان دهنده حجم مقالات پرکیفیت فرد یا کشور است) رتبه دنیای ایران در مقالات منتشر شده در 5 سال منتهی به 2019 (h-index پنج ساله) دوازدهم است.

سهم مقالات نانو مشترک ایران با کشورهای دیگر در سال 2019 حدود 20 درصد بوده است. همچنین ایران در مجموع تا انتها سال 2019، 263 اختراع مرتبط با فناوری نانو در دفاتر ثبت پتنت آمریکا و اروپا منتشر کرده و تعداد پتنت های نانو ایران در USPTO (اداره ثبت اختراع و نشان تجاری آمریکا) در سال 2019، 16 پتنت بوده است. بر این اساس رتبه ایران در پتنت های ثبت شده در USPTO در سال 2019 بیست وچهارم است. نسبت تعداد پتنت ها به تعداد مقالات نانو نشان می دهد که 4 پتنت نانویی در ازای هر 1000 مقاله نانو ثبت شده است.

گزارش در راستای هدف دوم، حجم بازار محصولات نانو ساخت ایران را از ابعاد مختلف معرفی کرده است. در سال 1397 برای پنجمین سال متوالی حجم بازار نزدیک به دو برابر (83 درصد) شده است. در انتها سال 1397 در مجموع 214 شرکت در زمینه تولید محصولات، تجهیزات و خدمات حوزه فناوری نانو فعال بودند که از داده های جمع آوری شده از این شرکت ها، رقم کلی فروش معادل 25462 میلیارد ریال به دست آمده است.

محاسبه این بازار در سال 1398 نیز در دست اقدام است. از مجموع بازار فروش محصولات نانو ساخت ایران در سال 1397، 2٬672 میلیارد ریال - حدود 10 درصد - مربوط به صادرات این محصولات به کشورهای دیگر و 22٬790 میلیارد ریال آن مربوط به فروش در بازار داخلی بوده است. فروش تجهیزات آزمایشگاهی و صنعتی فناوری نانو در سال 1397، با افزایش 18 درصدی همراه بوده است. بخش بزرگی (حدود 65 درصد) از بازار خدمات فناوری نانو ایران متعلق به خدمات شبکه آزمایشگاهی است. با این حال خدمات فناوری نانو نسبت به سال های گذشته رشد خوبی (54 درصد) داشته که این رشد بیشتر در زمینه خدمات دیگر غیر از خدمات شبکه آزمایشگاهی بوده است.

همچنین تعداد شرکت های نانو ایران که پیروز به صادرات شده اند، از 35 شرکت در سال 1396 به 37 شرکت در سال 1397 افزایش یافته است. افزون بر این، مقاصد صادراتی محصولات نانو در سال 1397، 36 کشور بوده است. بیشترین سهم صادرات محصولات نانو ایران مربوط به حوزه ساخت وساز بوده است که 29 درصد (حدود 9 میلیون دلار) را به خود اختصاص داده است. در رتبه های بعدی به ترتیب نانوپوشش با 24 درصد، نساجی و پوشاک با 21 درصد، آب و محیط زیست با 9 درصد و دارو، بهداشت و سلامت با 7 درصد قرار دارند.

فصل دوم: گزارش عملکرد برنامه های کلان، عملیاتی و اقدامات اجرایی فناوری نانو

گزارش در فصل دوم به تشریح فعالیت ها و اقدامات اجرا شده در 8 برنامه کلان پیشرفت فناوری نانو در سال 1398 به شرح زیر می پردازد:

برنامه کلان 1: ترویج و آموزش عمومی فناوری نانو

این برنامه به اقدامات اجرا شده در ارتباط با فناوری نانو در رسانه های کشور، رقابت های دانش آموزی، فعالیت های دانشجویی و ترویج صنعتی این فناوری می پردازد. بر این اساس در سال 1398، 5110 دقیقه محتوای مرتبط با فناوری نانو در تلویزیون، 5041 دقیقه در رادیو، 1109 مطلب در روزنامه ها و 6705 مطلب در خبرگزاری ها منتشر شده و خدمات رسانه ای ستاد نانو به بیش از 200 شرکت نانویی ارائه شده است.

تمرکز ترویج دانش آموزی در سال 1398 بر سه موضوع تغییر و تحول در رویدادها و برنامه های رقابتی و زیرساختی باشگاه نانو و توسعه تولیدات و بازار محصولات آموزشی نانو قرار داشت. در این سال، تعداد 142271 نفر دانش آموز و معلم در برنامه ها و رویدادهای ترویج دانش آموزی مشارکت کردند و مجموع این افراد از سال 1387 تا به امروز به 1٬193٬000 نفر رسید.

المپیاد دانش آموزی و جشنواره دانش آموزی فناوری نانو از جمله رقابت های برگزارشده با مخاطب دانش آموزی در سال 98 بود و کتاب محصولات آموزشی فناوری نانو ساخت ایران شامل تجهیزات، بسته آموزشی، فیلم، نرم افزار، کتاب و سایت های آموزشی در این سال منتشر شد. به منظور ترویج فناوری نانو در سراسر کشور، گروه های دانشجویی، شرکت های آموزشی و همچنین سایر نهادهای علاقه مند به ترویج فناوری نانو به عضویت شبکه نهادهای ترویجی بنیاد آموزش فناوری نانو درآمده اند. در سال 1398، 43 کارگاه آموزشی برگزار شد که طی آن زمینه آشنایی 2833 دانشجو با فناوری نانو فراهم شده است.

همچنین مسابقه ملی فناوری نانو و مسابقه توانمندسازی استارت آپ های فناوری نانو از جمله رقابت های دانشجویی فناوری نانو برگزارشده در این سال است. برنامه نانواستارتاپ آخرین حلقه از مجموعه بنیاد آموزش فناوری نانو است و دانشجویان پس از طی کردن مراحل آموزشی در سایت آموزش فناوری نانو و شرکت در مسابقه ملی، در نهایت مجوز ورود به این برنامه را کسب می کنند. هدف اصلی نانواستارت آپ توسعه نمونه اولیه مبتنی بر نیاز بازار و ارائه آموزش ها و مشاوره های لازم در این راستا به تیم های شرکت کننده است.

در حوزه ترویج صنعتی، در پاییز 1398، کتاب محصولات فناوری نانو ساخت ایران، در 3 جلد با عناوین کتاب محصولات میانی فناوری نانو ساخت ایران، کتاب محصولات نهایی فناوری نانو ساخت ایران و کتاب تجهیزات فناوری نانو ساخت ایران تدوین شد. ترویج صنعتی فناوری نانو در شهرک های صنعتی و برگزاری دوره ها، نشست ها و سمینارهای آشنایی صنایع با کاربردهای فناوری نانو از دیگر اقدامات اجرا شده در این حوزه بوده است.

برنامه کلان 2: ارتقای کیفیت علمی و پرورش سرمایه های انسانی فناوری نانو

حمایت عمومی از تحقیقات، توانمندسازی سرمایه های انسانی و حمایت از تحقیقات کاربردی صنعتی در حوزه فناوری نانو مهمترین بخش های این برنامه را تشکیل می دهند. در مجموع نزدیک به 103 میلیارد ریال حمایت تشویقی به بیش از 8400 درخواست تأییدی مربوط به سال 1396 تا انتهای سال 1398 پرداخت شد. در آیین نامه حمایت از چاپ مقاله در مجلات منتخب، درحدود 10درصد کل مجلات نمایه شده در JCR که توسط Web of Science معرفی می شود به عنوان مجلات منتخب شناسایی و معرفی شده اند و تنها از چاپ مقاله در این مجلات حمایت می شود.

بر این اساس در مجموع تعداد 1483 درخواست مربوط به مقالات منتشر شده در هر یک از گروه های نشریات منتخب فناوری نانو مورد تأیید قرار گرفته و مبلغ 26826 میلیون ریال به محققان مربوطه پرداخت شده است. همچنین مبلغ 1407 میلیون ریال بابت 145 انتها نامه مبتنی بر نیاز صنعت (صنعتی - کاربردی) به محققان پرداخت شد. ستاد نانو در سایت خود با آدرس www.nano.ir/rfp موضوعات پیشنهادی را به عنوان موضوع انتها نامه در قالب درخواست پروپزال (Request for Proposal (RFP)) تهیه و اعلام کرده است. در سال 1398 و در بخش توانمدسازی، 5 دوره توانمندسازی سرمایه های انسانی فناوری نانو (رویدادهای کارنو) با حضور 360 نفر از دانشگاه ها و پژوهشگاه های سراسر کشور برگزار شد. در سال 1398، 29 نفر از طریق خدمات کاریابی، در شرکت های نانویی استخدام شده اند.

در حوزه حمایت از تحقیقات کاربردی صنعتی در حوزه فناوری نانو، برنامه راهبری پژوهش های مأموریت گرا توسط ستاد نانو اجرا می شود. هدف این برنامه، تشویق اساتید به تمرکز پژوهشی و انباشت دانشی در تیم های پژوهشی حول یک موضوع محصول محور با تمرکز بالاست. برنامه پژوهش های ماموریت گرا کوشش می کند تا با تشکیل تیم های پژوهشی با موضوع یک پروتوتایپ (نمونه اولیه) تعیین، دستیابی به محصول های با پیچیدگی بالا را امکان پذیر نماید. تا انتهای سال 1398، 20 ماموریت تأیید شده که در 11 دانشگاه مختلف در حال اجرا هستند.

برنامه کلان 3: مدیریت توسعه فناوری نانو

اقدامات اجرا شده در حوزه های طرح های نوآورانه و فضاهای تولید نیمه صنعتی نانو در این برنامه گزارش شده است. برنامه طرح های نوآورانه فناوری نانو (Nano Match) با رویکرد حمایت از طرح های به نمونه اولیه رسیده اجرا می شود. در سال 1398 هفتمین دوره از این برنامه برگزار و تعداد 135 طرح در حوزه های مختلف صنعتی طی 3 فراخوان دریافت شد. در مرحله اول داوری، 50 طرح برای ارائه به جلسه مصاحبه حضوری دعوت شدند که در نهایت 18 طرح پیروز به ورود به برنامه شدند.

در نهایت طرح کامپوزیت دندانی لایت کیور نانوهیبریدی که از سوی شرکت مهام تجهیزات پارلا اجرا شد، توانست عنوان طرح نوآورانه برتر را به خود اختصاص دهد. دیگر طرح نوآورانه برتر، محصول مات کننده نانوسیلیکایی بود که توسط فریده کلاهدوزان اجرا شد. به همین دلیل، 3 قرارداد تجاری میان فناوران نانومچ و صنعتگران نیز منعقد شد. قرارداد همکاری در تأمین و مصرف نانوسیلیکا گرید آنتی بلاک به منظور تولید مستربچ آنتی بلاک بین شرکت فراز پویان فدک (فناور نانومچ) و شرکت پلیمر رازی البرز (شرکت صنعتی)، قرارداد اعطای کنندگی مجاز فروش محصول کامپوزیت دندانی نانوهیبریدی میان شرکت مهام تجهیزات پارلا (فناور نانومچ) و فروشگاه تجهیزات دندان پزشکی پارسیان (متقاضی صنعتی) و قرارداد حق استفاده از نانوذرات آویشن شیرازی یا واگذاری انحصاری نانوذرات گیاهی آنتی باکتریال برای استفاده در باند و گاز و پنبه میان دکتر امین محمدی پورفرد (فناور نانومچ) و شرکت باند و گاز و پنبه کاوه (شرکت صنعتی) این 3 قرارداد را تشکیل می دهند.

حمایت از توسعه صنعتی سازی نانوفناوری کاربردی از دیگر اقدامات اجرا شده در این برنامه است. هدف مرکز صنعتی سازی نانوفناوری کاربردی (Ican)، توسعه محصول و کاربرد جدید حوزه نانو بر اساس پلتفرم فناوری های موجود با مشارکت دانشگاهیان به عنوان توسعه دهنده است. در سال 1398، 71 طرح از سوی پژوهشگران و فناوران برای ورود به همکاری های فناورانه در ICAN، ارسال شد و پلتفرم های فناوری مستقر در مرکز صنعتی سازی نانوفناوری کاربردی پیروز به ارائه 255 عنوان خدمات ساخت و تولید در حوزه فناوری نانو به متقاضیان صنعتی و دانشگاهی شده اند. اقدام دیگر اجرا شده در این برنامه، توسعه زیرساخت و خدمات حوزه نانوالکترونیک است.

در سال 1398، ستاد نانو، توسعه زیرساخت باتری های پیشرفته فناوری نانو را ادامه داد و حمایت های مختلفی از محصولات مرتبط صورت گرفت. همچنین مراحل اجرایی ساخت فب نانوالکترونیک به همراه ساخت تجهیزات موردنیاز ادامه یافت. این فب یک مرکز ساخت ادوات نانوالکترونیک است که به عنوان بستری سخت افزاری در حوزه ساخت ادوات نیمه هادی و سنسورها به فعالیت می پردازد.

برنامه کلان 4: توسعه خدمات و زیرساخت های تجاری سازی نانو

مطابق این گزارش، یکی از اقدامات اجرا شده در این برنامه، ارزیابی، پایش و نظارت بر محصولات فناوری نانو است. در سال 1398 تعداد 385 درخواست بررسی محصول به واحد ارزیابی محصولات فناوری نانو ارجاع شد که از این درخواست ها، 83 مورد جهت تکمیل مستندات فنی با استفاده از گرنت شبکه آزمایشگاهی، پذیرش مشروط شده و تعداد 229 محصول به دلیل ارائه مستندات فنی اولیه قابل قبول جهت اثبات ادعا پذیرش شده و به مرحله بعد راه یافتند. در مجموع، 95 گواهی نامه نانومقیاس و 72 گواهی نامه آزمایشی در این سال صادر شد.

همچنین، تعداد 254 مورد درخواست تمدید گواهی نامه های آزمایشی و نانومقیاس محصولات مورد بررسی قرار گرفت که از میان این درخواست ها، 93 مورد تمدید شدند که از این میان 50 گواهی نامه آزمایشی و 77 گواهی نامه نانومقیاس بودند. به این ترتیب تعداد محصولات و تجهیزات دارای گواهی نامه نانومقیاس ایران تا انتها سال 1398، به ترتیب 434 محصول و 213 تجهیز رسیده است. همچنین اعطای پژوهانه به منظور حمایت از هزینه های تکمیل مستندات فنی و با همکاری شبکه آزمایشگاهی فناوری های راهبردی در اختیار تولیدکنندگان حوزه نانو قرار گرفت. در گزارش دیگر بخش این برنامه، مؤسسه خدمات فناوری تا بازار (کریدور) به ارائه خدمات، توانمندسازی کسب و کارها و توسعه کارگزاران خدمات تجاری سازی فناوری نانو پرداخته است.

در سال 1398، مجموعا 997 خدمت به ارزش 28.054 میلیارد ریال از طریق کارگزاران و مشاوران مؤسسه خدمات فناوری تا بازار به 221 شرکت های فناوری نانو ارائه شد. بر این اساس حدود 70 درصد از شرکت های موردتأیید از خدمات و حمایت های تجاری سازی استفاده کردند به طوری که 388 مشاوره تخصصی به 105 شرکت فناوری نانو در 50 ایستگاه مشاوره کسب وکار ارائه شد. همچنین 27 عنوان دوره آموزشی با تمرکز بر توسعه بازار صادراتی شرکت ها، توسط واحد آموزش کریدور برگزار شد که 42 شرکت نانویی در این دوره ها حضور داشتند. در ادامه این گزارش اقدامات اجرا شده در توسعه زیرساخت فیزیکی استقرار شرکت های نانو در مراکز رشد بیان شده است.

در نهایت در آخرین بخش این برنامه، اقدامات مرتبط با توسعه شبکه آزمایشگاهی فناوری نانو بیان شده است. در سال 1398، در مجموع تعداد آزمایشگاه های عضو شبکه 83 آزمایشگاه بوده و تعداد 2244 دستگاه آزمایشگاهی توسط اعضا در پایگاه اینترنتی شبکه ثبت و به اشتراک گذاشته شده است. مجموع درآمد آزمایشگاه های عضو شبکه در سال 1398 مبلغ 331 میلیارد ریال بوده است که در مقایسه با سال 1397، 14.14 درصد رشد داشته است. در همین مدت، تعداد 681٬895 خدمت آزمایشگاهی (در 210٬638 مراجعه مشتری) توسط این مراکز ارائه شده که رشد 15.6 درصدی را نسبت به سال قبل نشان می دهد.

برنامه کلان 5: توسعه صنعت نانو

تسهیل فرایند اثبات فناوری و توسعه محصول جدید فناوری نانو یکی از بخش های این برنامه است. حمایت از تست های عملکردی محصولات و همچنین توسعه پایلوت ها از جمله برنامه های حمایتی ستاد نانو است. بر این اساس، شرکت ها و فناوران حوزه نانو پس از بررسی و اخذ تأییدیه نانومقیاس، از تسهیلاتی شامل گرنت شبکه آزمایشگاهی، تسهیلات تحقیق و توسعه، کمک هزینه احداث پایلوت ها، ارسال نمونه برای تست در آزمایشگاه های مرجع بین المللی و هماهنگی برای انجام تست های میدانی در شرکت های متقاضی و پیشرو برخوردار می شوند.

در سال 1398 در بخش حمایت از طرح های تحقیق و توسعه مبلغ 86٬007 میلیون ریال و برای توسعه خط تولید، مبلغ 309٬330 میلیون ریال تسهیلات به شرکت های نانو اعطا شده است. در بخش تجهیزات و ماشین آلات فناوری نانو، تجهیزات مورد حمایت ستاد نانو باید به صورت مستقیم و یا غیرمستقیم (تجهیزات جانبی که به تولید نانومواد کمک می کنند) منجر به تولید نانوماده شود و یا قابلیت شناسایی نانومواد یا خواص ایجاد شده ناشی از آن ها را داشته باشد که در این صورت پس از بررسی، گواهی ارتباط با نانو صادر می شود.

در این سال با بررسی طرح های متقاضی دریافت گواهی ارتباط با نانو، 10 طرح مورد تأیید و یک تجهیز آزمایشگاهی جدید مورد حمایت قرار گرفت. در خصوص ساخت و توسعه کاربرد تجهیزات و ماشین آلات صنعتی فناوری نانو، 3 طرح به ارزش مجموع 10٬920 میلیون ریال مورد حمایت قرار گرفتند و 4 مدل دستگاه صنعتی و 2 شرکت جدید به لیست حمایتی تجهیزات و ماشین آلات ستاد نانو اضافه شد. در راستای رشد و توسعه شرکت های سازنده تجهیزات و ماشین آلات نانو نیز 56 خدمت مرتبط با تجاری سازی به 31 شرکت تجهیزات ساز ارائه شد.

همچنین در حوزه تجاری سازی تجهیزات و ماشین آلات صنعتی فناوری نانو، از مجموع 12 درخواست صنعتی بررسی شده، تعداد 7 طرح به مرحله حمایت رسید و در مجموع مبلغ 49٬708 میلیون ریال تسهیلات کم بهره به متقاضیان صنعتی این تجهیزات ارائه شده است. اقدام دیگر اجرا شده در این برنامه، حمایت از توسعه شبکه های نوآوری و مراکز شتاب دهنده نانو می باشد. این شبکه ها و مراکز شامل شبکه انرژی خورشیدی نانو، شبکه نانوسلولز، مرکز توسعه الکترونیک چاپی، شتاب دهنده نانوکامپوزیت و پلیمر و مرکز شتاب دهی توسعه فناوری نانوداروها می باشند.

توسعه شبکه تبادل فناوری نانو به منظور حمایت از به کارگیری فناوری نانو در صنایع از دیگر اقدامات اجرا شده در سال 1398 می باشد. شبکه تبادل فناوری نانو شامل عرضه کنندگان، متقاضیان و کارگزاران تبادل فناوری است و سعی دارد ارتباط مؤثری میان فناوران و شرکت های متقاضی ایجاد کند. از میان مجموع 2272 تقاضای ثبت شده در سامانه تبادل فناوری در سال های اخیر، تعداد 734 مورد در سامانه مدیریت تبادل فناوری نانو در سال 1398 ثبت شده که 123 طرح در حال پیگیری و 53 مورد منجر به پروژه پیروز تبادل فناوری شده است. همچنین از طریق برنامه هایی نظیر فراخوان و مصاحبه، همکاری با انجمن های صنفی - تخصصی و حضور در نمایشگاه های تخصصی، 37 کارگزار جذب شبکه تبادل فناوری نانو شدند. برنامه دیگر، حمایت از توسعه درون زا در صنعت نانو است که ضمن ارتباط فعالانه با شرکت هایی که در حال حاضر خارج از مرزهای فناوری نانو فعالیت می کنند، کاربردهای فناوری نانو در زمینه تخصصی فعالیت مربوطه به آن ها معرفی شده و سپس برای توسعه محصولات مبتنی بر فناوری نانو از آن ها حمایت شود.

در این سال در ابتدا مجموعاً 695 شرکت در زمینه های ساختمان و رنگ، آب و محیط زیست، پلیمر، نفت و گاز، نساجی، آرایشی و بهداشتی و دارویی مورد بررسی قرار گرفتند و از میان آن ها 27 مجموعه برای بررسی های دقیق تر انتخاب شدند. در نهایت، در برنامه چالش های نوآوری نانو، توسعه راهکار های فناورانه برای حل مسائل بنگاه های صنعتی یا توسعه محصولات/خدمات نوآورانه پیگیری شده که با استفاده از آن؛ شرکت ها، هلدینگ ها، کارخانه ها یا سایر واحدهای صنعتی می توانند راهکار های مناسبی برای غلبه بر مسائل فنی خود بیابند و از این طریق، ارتباط پژوهشگران و فناوران با بنگاه های صنعتی افزایش پیدا می کند. از ابتدای شروع برنامه چالش های نوآوری نانو در سال 1395 تا انتها سال 1398، 32 چالش مختلف برگزار شده است.

برنامه کلان 6 : پیاده سازی نظام استاندارد و ایمنی فناوری نانو

یکی از اقدامات ستاد نانو در این برنامه، حمایت از تدوین استانداردهای ملی فناوری نانو با همکاری سازمان ملی استاندارد ایران است. در سال 1398، 25 استاندارد ملی در حوزه های مختلف فناوری نانو با برگزاری جلسات متعدد فنی و تخصصی و با حضور متخصصان مختلفی از دانشگاه، صنعت، سازمان ها و نهادهای ذی ربط تدوین شده یا در حال تدوین هستند. از میان این 25 استاندارد، تعداد 9 استاندارد ملی، نهایی شده و در کمیته ملی به تصویب رسیده است.

بنابه این گزارش، ستاد نانو در تدوین استانداردهای بین المللی فناوری نانو نیز مشارکت کرده و حضور فعال ایران در کمیته بین المللی استانداردسازی فناوری، موجب شناخته شدن ایران به عنوان یکی از کشورهای فعال در حوزه استانداردهای فناوری نانو شده است. در سال 1398، در مجموع تعداد 14 مدرک استاندارد بین المللی فناوری نانو با دریافت نظرات متخصصان داخلی و تشکیل جلسات تخصصی در کمیته استاندارد ستاد نانو بررسی و به عنوان نظر ایران برای سازمان ایزو ارسال شد. بخش دیگر این برنامه، تدوین دستورالعمل های اجرایی برای اعطای نشان نانو است.

در سال 1398 با هدف تبیین شیوه کار کمیته تخصصی نشان نانو و فرایند کاری آن، دستورالعمل اجرایی این کمیه تدوین شد. همچنین باتوجه به اینکه یکی از الزامات اصلی اعطای نشان نانو به محصولات نانو، وجود شرکت های بازرسی تأیید صلاحیت شده در حوزه فناوری نانو است، ستاد نانو پیش نویس اولیه ای برای ارزیابی شرکتهای بازرسی حوزه نانو تدوین کرد و با برگزاری جلسات متعدد با مرکز ملی تأیید صلاحیت ایران و اعمال نظرات آنها این پیش نویس نهایی شد.

در ادامه این بخش، اقدامات کمیته فناوری نانو سازمان غذا و دارو و کمیته فناوری نانو سازمان دامپزشکی بیان شده است. در انتها این بخش نیز اقدامات مرتبط با برگزاری آزمون های مقایسات بین آزمایشگاهی فناوری نانو، برگزاری نشست ها و کارگاه های آموزشی -ترویجی در حوزه استاندارد فناوری نانو و ارزیابی ایمنی و بهداشت مراکز تخصصی بیان شده است.

برنامه کلان 7 : توسعه بازار محصولات نانو

بنابه این گزارش، استفاده از ابزارهای مالی نظیر لیزینگ، پیش خرید و خرید دین، از مهم ترین ابزارهای توسعه بازار به ویژه در حوزه محصولات نانو است. این ابزارهای مالی با مشارکت نهادهای مالی و سرمایه گذاری کشور مانند صندوق توسعه فناوری ایرانیان، صندوق پژوهش و فناوری دانشگاه تهران، صندوق توسعه صادرات و تبادل فناوری و صندوق نانو به کار گرفته می شود.

در سال 1398 در مجموع بیش از 300 میلیارد ریال شامل 66 فقره وام و 8 فقره خرید دین به فناوران و شرکت های حوزه نانو اعطا شد. در ادامه اقدامات اجرا شده در جهت طراحی سازوکارهای توزیع محصولات نانو از قبیل استفاده از سایت دیجی کالا، سایت شانی کالا، شبکه تلویزیونی ایران کالا و فروشگاه زنجیره ای رفاه بیان شده است. در بخش دیگر گزارش؛ فعالیت های مرتبط با شناسایی، پایش و اطلاع رسانی فرصت های جذاب بازار آینده فناوری نانو و توسعه برندهای جمعی نانو بیان شده است.

همچنین اقدامات اجرا شده در راستای توسعه سبد کالای مصرفی نانو در حوزه های صنعتی مهمی همچون نساجی، آرایشی - بهداشتی، آب و محیط زیست و… توسعه محصولات در حوزه های مصرفی اسباب بازی و سرگرمی، صنایع دستی، لوازم التحریر، لوازم مادر، کودک و فرزند بیان شده است.

آخرین بخش این برنامه، فعالیت های اجرا شده در راستای ارتقای توانمندی صادراتی بنگاه ها و حمایت از صادرات محصولات نانو است. حضور شرکت های فناوری نانو در رویدادهای تخصصی نانو به صورت حضور در پاویون ملی نانو ایران در کشورهای مختلف، حمایت از برندسازی بین المللی و توسعه پایگاه های صادراتی برای توسعه صادرات محصولات فناوری نانو از جمله این فعالیت ها هستند.

برنامه کلان 8: ارتقای همکاری های بین المللی در حوزه فناوری نانو

در آخرین برنامه فصل دوم، فعالیت های بین المللی فناوری نانو در راستای تأسیس و مشارکت در مجامع منطقه ای و دنیای و ایجاد زیرساخت توسعه همکاری های بین المللی برای حضور در عرصه بین المللی فناوری نانو بیان شده است. اقدامات اجرا شده برای حضور فعال در المپیاد بین المللی نانو (INO)، مجمع آسیایی نانو (ANF)، اکونانو و پروژه نانو ایمنی اتحادیه اروپا در این بخش گزارش شده است. همچنین فعالیت های اجرا شده در راستای توسعه روابط راهبردی فناوری نانو با کشورهای چین، اندونزی، کره جنوبی، اتیوپی، بولیوی، ترکیه، فیلیپین و برونئی آخرین قسمت از این برنامه را تشکیل می دهد.

فصل سوم: سیاستگذاری پیشرفت فناوری نانو و ارزیابی برنامه ها و نهادها

در این فصل، گزارش برنامه های مختلفی از جمله راهبری تحقیقات سیاستی فناوری نانو، پایش و ارزیابی راهبردی توسعه فناوری نانو و مستندسازی تجربیات و دانش کسب شده و انتشار الگوها بیان شده است. در برنامه اول آمده است: یکی از ابعاد مهم در سیاستگذاری فناوری توجه به ملاحظات اجتماعی و اخلاقی در کنار توسعه فنی است. با توجه به اینکه محصولات نانو تأثیرات مختلفی بر جامعه دارند، شناسایی، بررسی و ارزیابی آن ها از اهمیت زیادی برخوردار است.

به این منظور، در راستای بیان ساده نحوه اثرگذاری محصولات فناوری نانوی ایرانی بر زندگی مردم، دَه شاخص آلودگی کمتر، دوام بیشتر، اثربخشی بیشتر، ایمنی بیشتر، زیبایی بیشتر، مصرف کمتر، سازگاری بیشتر با محیطزیست، هزینه کمتر، راحتی بیشتر و اثرات جانبی کمتر طراحی شدند تا نحوه اثرگذاری هر یک از محصولات نانویی ایرانی با هر یک از این شاخص ها، تبیین شوند. نتایج در کتاب نانو برای زندگی در سال 1398 منتشر شد.

این گزارش در بخش پایش نهادها و دستاوردهای کشورها در حوزه فناوری نانو به معرفی آمار محصولات، شرکت ها، نانومواد، استانداردها، سازمان ها، رویدادها و اسناد سیاستی مرتبط با فناوری نانو کشورها در پایگاه اطلاعات و آمار علم، فناوری و صنعت نانو (www.statnano.com) می پردازد. در نهایت گزارش ارزیابی و رتبه بندی سالانه نهادهای مؤثر کشور در توسعه فناوری نانو آمده که در این راستا نهادهای فعال در توسعه فناوری نانو به صورت مستمر ارزیابی می شوند و سالانه از افراد و نهادهای برتر تقدیر می شود. برای ارزیابی هر نهاد، شاخص هایی در نظر گرفته شده است. در انتها این فصل، نتایج این ارزیابی در حوزه های آزمایشگاه های دانش آموزی، رسانه ها، محققان، دانشگاه ها، مراکز رشد، شرکت ها و کارگزاران ارائه کننده خدمات تجاری سازی فناوری نانو آمده است.

فصل چهارم گزارش به تشریح اقدامات دستگاه های اجرایی در راستای تکالیف سند گسترش کاربرد فناوری نانو پرداخته و فصل پنجم به ارزیابی شاخص ها و گزارش تأمین مالی برنامه پیشرفت فناوری نانو ایران در سال 1398 اختصاص دارد.