نشر در اروپا هم کار پرریسکی است، جلوگیری از تخلفات در گرو قدرت اتحادیه ها و قوانین - مجله آزات وب

با ما سفر کنید و با تور اروپا ارزان از قاره سبز اروپا دیدن کنید و با دریافت خدمات ویزای شینگن از گردش به دور اروپا لذت ببرید.

افشین شحنه تبار، مدیر انتشارات شمع و مه با اشاره به علاقه مردم در کشورهای اروپایی به مطالعه کتاب، این کالای فرهنگی را از ضروریت های زندگی آن ها خاطرنشان کرد که برای تهیه آن احتیاج به تشویق ندارند.

سازوکار نشر در کشورهای اروپایی به چه شکل است و اساسا یک دفتر نشر، به چه شکل کار خود را آغاز می نماید؟

در ایران ناشران برای آغاز کار باید مجوز انتشارات دریافت نمایند، اما در کشورهای اروپایی چیزی به اسم مجوز انتشارات به شکلی که در ایران دریافت می شود، وجود ندارد. در ایران ناشر باید مانند اقدامی که برای ثبت شرکت انجام می شود، شرکت انتشارات را ثبت کند، اما در کشورهای اروپایی چیزی به اسم مجوز مطرح نیست، زیرا آن ها برای چاپ کتاب احتیاجی به مجوز ندارند. در غالب کشورهای اروپایی، تنها برای مسائل مالیاتی باید شرکت ثبت شود.

تعداد ناشران در کشورهای اروپایی از نظر آماری که وجود دارد، کمتر از ایران است. در ایران دو موضوع مطرح است، شاید در مجموع 100 تا 150 ناشر فعال هستند، اما از نظر آمار وزارت فرهنگ و ارشاد 18 هزار ناشر مجوز دریافت نموده اند. اگر واقعا این تعداد ناشر در ایران فعالیت می کردند، صنعت نشر باید زیرورو می شد. اما متوجه می شویم، علت دیگری دارد که بعضی برای دریافت مجوز اقدام می نمایند. در خانواده نشر شاهدیم که افراد مجوز نشر دریافت می نمایند تا مثلا هزینه بیمه شان یک سوم شود و بتوانند وام بگیرند. این واقعیت ها در ایران وجود دارد. درحالی که هیچ کدام از این ناشران فعال نیستند و عموما با کتابسازی و قانونی که وزارت فرهنگ و ارشاد مشخص نموده است - ناشران با چاپ دو یا سه اسم کتاب مجوز خود را تمدید می نمایند- می توانند به فعالیت خود ادامه بدهند. این ها واقعیت هایی است که در اروپا نمی بینیم.

در اروپا وقتی افراد برای ثبت نشر می آیند، قطعا برای کار نشر است. باید هزینه ها و مالیاتش را تقبل نمایند. در کشورهای اروپایی هم مانند ایران، نشر کاری پرریسک است، به همین علت تعداد ناشران در اروپا نسبت به ایران بسیار

در کشورهای اروپایی قانون حق نشر به شدت سخت گیرانه است، تا جایی که کسی جرات این کار را نخواهدداشت. نه اینکه نخواهند این کار را انجام بدهند، بلکه نمی توانند. این کار از نظر قانونی و کیفری برای متخلفان پرهزینه است

کمتر است. مساله کمیت ناشران در ایران پوچ و مجازی است و وجود واقعی ندارد. نباید این دو مورد را با یکدیگر اشتباه کنیم.

آیا در کشورهای اروپایی برای جلوگیری از سوءاستفاده از تسهیلات دولتی قوانینی در نظر گرفته شده است؟

در کشورهای اروپایی قانون حق نشر حاکم است. بیشتر افرادی که در ایران کتابسازی می نمایند، سراغ کتاب های ترجمه ای می فرایند و کتاب تالیفی معمولا کتابسازی نمی شود . در ایران می توانیم از کتاب خارجی به هر تعداد، ترجمه داشته باشیم اما در کشورهای اروپایی قانون حق نشر به شدت سخت گیرانه است، تا جایی که کسی جرات این کار را نمی نماید. نه اینکه نخواهند این کار را انجام بدهند؛ نمی توانند! این کار از نظر قانونی و کیفری برای متخلفان پرهزینه است و به همین علت کسی سمت کتابسازی نمی رود. در ایران حتی برای کتابی که یک ناشر، حق رایت آن را خریده، سایر ناشران ملزم به رعایت حقوق آن نیستند و بدون مانع آن را بازنشر می نمایند. پس ناشری که در این کار سینه سوخته می شود و از زندگی اش مایه می گذارد، دست خالی می ماند و افرادی از فعالیت او سواستفاده می نمایند. باید راهکاری برای این مساله پیدا شود.

تیراژ و قیمت کتاب در کشورهای اروپایی در چه حدودی است؟

در مجموع تیراژ و فروش کتاب در ایران و جهان در بحث الکترونیک و چاپی کم شده است. علاوه بر بحث فضای مجازی، افراد مجبور شدند بر اثر مسائل و درگیری های زندگی، از زمان برای مطالعه کم نمایند. بعلاوه فرمت هایی دیگری از کتاب به وجود آمده که باعث شده است، تیراژ کتاب کاغذی کمتر از قبل شود؛ نسخه های الکترونیک و صوتی کتاب در کشورها آغاز به کار کردند. این ها هم تا حدی باعث کم شدن تیراژ کتاب های چاپی شده است. خیلی از ناشران عظیم مانند انتشارات لقماتون در فرانسه که بیش از یک قرن سابقه کاری دارد، کتاب کاغذی منتشر نمی نماید و در ازای هر یک خرید یک کتاب چاپ دیجیتال می نماید.

با اینکه در ایران کتاب نسبت به اروپا مقرون به صرفه تر است، اما شاهدیم که کتاب دو سال در انبار می ماند. این مساله به صنعت ضعیف نشر ایران باز می شود. اما خیلی نباید عسیاه نمایی کنیم که شرایط بیرون خوب و شرایط ایران بد است. از نظر من شرایط نشر در ایران متعادل است. هنوز بحث داستان نویسی و تالیف در ایران، خوب و آمار کتاب هایی که چاپ می شود نرمال است؛ درحالی که نشر در بعضی کشورهای اروپایی بسیار ضعیف شده است. در اروپا بعضی از کشورها مانند فرانسه که سردمدار نشر بود، به شدت ضعیف شده اند. برای مثال از لحاظ فراوری محتوا، در فرانسه، سوئیس و بلژیک اگر نویسندگان مهاجر و نویسندگانی که بومی، مانند نویسندگان افریقای شمالی، نویسندگان الجزایری، تونسی و افرادی که زبان دومشان فرانسه است، نباشند، ادبیات فرانسه به شدت با مشکل روبرو می شود. حتی لبنان به خدمت ادبیات فرانسه درآمده است. این ها مسائلی است که باید به آن توجه کنیم.

در اروپا، کشور آلمان در بحث صنعت نشر هنوز قدرتمند است و از نظر تیراژ

در اروپا بعضی از کشورها مانند فرانسه که سردمدار نشر بود، به شدت ضعیف شد. برای مثال از لحاظ فراوری محتوا، در فرانسه، سوئیس و بلژیک اگر نویسندگان مهاجر و نویسندگانی که زبان دومشان فرانسه است، نباشند، ادبیات فرانسه به شدت با مشکل روبرو می شود

و ناشرانی که دارد هنوز بسیار قوی است. در انگلستان با توجه به اینکه ناشران انگلیسی همواره از ناشران برتر جهان بودند، در دو یا سه سال گذشته با ناشران عظیم آمریکایی ادغام شدند. با توجه به اینکه در زبان انگلیس با آمریکا یکی هستند، همچنان توانستند قدرتمند باقی بمانند. در انگلستان هنوز کتاب فروشی های کوچک کار می نمایند و این مساله مهم است. فرایند فعالیت کتاب فروشی های کوچک در انگلیس خلاف آلمان است که ناشران عظیم، کتاب فروشی های زنجیره ای دارند. فعالیت کتاب فروشی های مستقل و کوچک در انگلستان به ساختار فرهنگی برمی شود.

چرا در انگلستان کتاب فروشی های کوچک توانستند به فعالیت خود ادامه دهند و در آلمان فروشگاه های زنجیره ای کتاب رونق بیشتری دارد؟

این مساله مربوط به علاقه آلمان ها است که سیستم های عظیم اتومات مانند شهر کتاب های ایران تشکیل می دهند و ناشرانی که عظیم هستند یا ناشران کوچک با هم ادغام می شوند. بعلاوه در آلمان ناشران عظیم تر سهام ناشران کوچ با سابقه کار را می خرند. ممکن است در شرایط موجود، ناشری که 200 سال سابقه کار دارد، ضعیف شود و سهام خود را بفروشد و وقتی ناشری عظیم سهام او را می خرد، ناشر کوچک تر که قدمت بیشتری دارد، می تواند به فعالیتش ادامه بدهد. مساله سهام در کشورهای اروپایی بسیار مهم است. در ایران اینطور نیست، وقتی ناشر ضعیف می شود، به کلی از بین می رود.

چرا فراوری محتوای کتابی و تالیف در فرانسه کم شده است؟

در حقیقت نمی توانم علت خاصی برای این فرایند اعلام کنم. این مساله در تجربه دیده شده است. حتی بحث کوچک شدن نمایشگاه کتاب پاریس مطرح است. به اسم کسی که 10 سال است در این نمایشگاه حضور دائم فیزیکی داشتم، شاهدم که هر سال کوچک تر می شود. زمانی کل یک سالن پر از غرفه های مختلف بود اما در این سال های اخیر، یک چهارم آن فضا را خالی نگه داشتند. این فرایند نشان دهنده کوچک شدن این صنعت در فرانسه است. بعلاوه کتاب به فرمت هایی تبدیل می شود که کمتر به فضای فیزیکی احتیاج دارد. البته دولت فرانسه سعی دارد سوبسیدی در مسائلی مانند برگزاری نمایشگاه یا همایش های رایگان برای ناشران در نظر بگیرد. برای مثال برای دریافت فروم(تالار گفت وگو) در نمایشگاه لندن، اگر پیش از این برای یک برنامه نشست ادبی یک ساعته، ناشر باید دو هزار پوند پرداخت می کرد، الان به 350 پوند تقلیل پیدا نموده است و دولت باقی را سوبسید می دهد. در نظر دریافت سوبسید برای ناشران معمولا خلاف آنچه در ایران اتفاق میفتد، به صورت غیرمستقیم است.

بعلاوه در اروپا گرنت های مختلفی وجود دارد که در بخش خصوصی و دولتی ناشر را به خرید کتاب تشویق می نماید. برای بخش خصوصی فعال در حوزه فرهنگ به خصوص کتاب، تخفیف های خوب و وسوسه انگیز در مالیات درنظر گرفته شده است. متاسفانه در ایران این مساله را نداریم با اینکه قانونش را داریم. بر این اساس که اگر بخش خصوصی به یاری بخش فرهنگی بیاید، بخشی از مالیات بخشیده می شود، اما این قانون در عمل اجرایی نیست، پس بخش خصوصی تن به آن نمی دهد

دراروپا اتحادیه اصناف، مانند اتحادیه ناشران به شدت قدرتمند هستند و اجازه نمی دهند که بدون علت کتاب فروش تخفیف بگذارد. کشورهای اروپایی در بحث اصناف بسیار قانونمند و ده ها سال از ایران جلوتر هستند

زیرا فکر می نماید به اصطلاح سرش بی کلاه می ماند.

در کشورهای اروپایی مردم بیشتر کتاب می خرند یا از کتابخانه و مراکز فرهنگی برای دسترسی به کتاب استفاده می نمایند؟

خرید و مطالعه کتاب در اروپا بسیار قوی است. مردم هم به شدت به حضور در کتابخانه علاقه دارند، هم دوست دارند که کتاب را از کتاب فروشی بخرند. در تمام جهان، افراد می توانند به سایت های فروش کتاب رجوع نمایند. البته مردم هر کشور سایت های داخلی را به آمازون ترجیح می دهند. ناشران کوچک اطلاعات خوبی در سایت گذاشتند. خلاف ناشران ایرانی، سایت ناشران در کشورهای اروپایی کامل است، با جزئیات درباره کتاب شرح داده شده است. ناشران کشورهای اروپایی کتاب هایی را که تازه نشر است، معرفی می نمایند و خلاصه کتاب را دقیق و وسوسه انگیز تنظیم می نمایند.

در اروپا کتاب عضوی از خانواده است و نه جزئی از خانواده، فرهنگ کتابخوانی در آن ها سابقه طولانی دارد. این درحالی که حتی در سبد خرید خانواده های فرهنگی ایران، کتاب در رتبه پنجم واقع شده است. در ایران اگر بتوانیم کتاب می خریم اما آن ها باید کتاب را در خانواده بیاورند. همه کتاب می خوانند و احتیاج به برنامه های تشویقی ندارند، با اینکه برنامه های تشویقی زیادی در این کشورها اجرا می شود.

آیا در کشورهای اروپایی فروش کتاب با تخفیف یکی از برنامه های تشویقی است؟

دراروپا اتحادیه اصناف، مانند اتحادیه ناشران به شدت قدرتمند هستند و اجازه نمی دهند که بدون علت کتاب فروش تخفیف بگذارد. کشورهای اروپایی در بحث اصناف بسیار قانونمند و ده ها سال از ایران جلوتر هستند. آن ها اجازه می دهند اصناف مانند سازمان قدرت بگیرند. اما یکی از دلایل رواج تخفیف در ایران این است که فعالیت اصناف را محدود کردیم؛ در نتیجه اصناف به حاشیه می فرایند. این تفاوت میان ایران و کشورهای اروپایی وجود دارد.

توزیع در کشورهای اروپایی چه سازوکاری دارد؟

توزیع در کشورهای اروپایی تقریبا شبیه ایران است. در ایران اگر ناشر بخواهد با مرکز توزیع خوب و معتبر کار کند، باید عظیم، خوش نام و پرکار باشد. در اروپا هم به همین صورت است، اگر ناشر قوی و پرکار نباشد، نمی تواند با مراکز توزیع قوی کار کند. با این تفاوت که تعداد کتاب فروشی بیشتر دارند و در فرهنگشان است که بیشتر کتاب می خرند. در کشورهای اروپایی حوزه کار آمازون به کلی از باقی بازار جدا است. آن ها از نظر فروش اینترنتی از ایران خیلی جلوتر هستند. بعلاوه دیجیکالا در ایران پیشرو شده و در حال تبدیل به آمازون است.

بعضی از سایت های همواره تخفیف، کتاب های کتابسازی شده را به فروش می رساند و این برای فعالان حوزه نشر مشکل ساز است.

باید سراغ قانون گذار برویم و نباید ضعف قانون گذار را نادیده بگیریم. اگر قبول کنیم در ایران به دلایل متفاوت نمی توانیم قانون حق نشر داشته باشیم، مجلس می تواند قوانین داخلی به تصویب برساند و مانع ادامه این فرایند شود.

منبع: ایبنا - خبرگزاری کتاب ایران